ارزیابی کارایی نقشه‌های ژئومورفولوژی در مکان‌یابی مناطق مناسب پخش سیلاب در حوزه آبخیز ایور

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران

2 کارشناسی ارشد بیابان زدایی دانشگاه سمنان

3 استادیار پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری تهران

4 عضو هیئت علمی دانشگاه سمنان

چکیده

کشور ایران به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی، توپوگرافی و آب و هوایی، جزء مناطق خشک جهان است. آب عامل محدود کننده فعالیت انسان در این مناطق به شمار می‌آید. بخش عمده عرصه فعالیت بشر از توسعه منابع طبیعی تجدید شونده، کشاورزی، صنعت و شهرسازی بر روی نهشته‌های کواترنر متمرکزند. پخش سیلاب علاوه بر جلوگیری از خسارت سیل و فرسایش، موجب رونق اقتصادی این مناطق نیز می‌شود. تعیین محل مناسب پخش سیلاب به شناخت کامل از خصوصیات محل پخش مانند نفوذپذیری، شیب، ضخامت آبرفت، ضریب آبگذاری نیازمند است. در این پژوهش، رابطه بین واحدهای ژئومرفولوژی حوزه آبخیز ایور و مناطق مناسب پخش سیلاب بررسی شد. بدین منظور، نقشه ژئومرفولوژی منطقه با استفاده از تفسیر عکس‌های هوایی، پردازش تصاویر ماهوارهای و نقشه‌های توپوگرافی تهیه شد. به منظور ارزیابی نقشه ژئومورفولوژی این نقشه با نقشه اراضی مستعد پخش سیلاب که بر اساس چهار معیار اصلی، هشت زیرمعیار و 24 شاخص انتخاب و با استفاده از سامانه پشتیبانی تصمیم‌گیری در منطقه ایور به دست آمده بود، مطابقت و مورد مقایسه قرار گرفت و استعداد واحدهای کاری ژئومورفولوژی برای پخش سیلاب تعیین شدند.  نتایج نشان داد که تمامی اراضی موجود در واحدهای تپه ماهور در کلاس نامناسب و خیلی نامناسب قرار گرفته اند. اراضی مستعد در واحدهای ژئومورفولوژی مخروط افکنه با 7/20 درصد و اراضی متوسط در واحدهای پادگانه‌های آبرفتی قدیم و جدید با 5/34 درصد قرار دارند. در نتیجه، واحد پادگانه‌های آبرفتی قدیم، جدید و مخروط افکنه بیشترین درصد همپوشانی را برای مناطق مستعد پخش سیلاب به خود اختصاص داده‌اند. بیشتر مناطق مستعد پخش سیلاب در واحدهای کواترنری Qt1,Qt2,Qf1وQa1 قرار گرفته اند که از علل آن می‌توان به قرار گیری این واحدها در حواشی آبراهه‌های اصلی حوضه، تشکیل شدن این واحدها از رس، سیلت، ماسه و گراول و قرار گرفتن این واحدها در ارتفاعات پایین‌تر حوضه و در شیب‌های کم اشاره نمود. با توجه به سهولت نقشه های ژئومورفولوژی در مناطقی که فاقد اطاعات زیرسطحی‌اند، نقشه‌های ژئومورفولوژی می‌تواند به عنوان معیاری مناسب برای تعیین مناطق پخش سیلاب در نواحی فاقد اطلاعات مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation of Geomorphology Maps Efficiency in Site Selection FloodWater Spreading Suitable Areas in Ivar Watershed

نویسندگان [English]

  • Arash Malekian 1
  • Hamid Alipour 2
  • Mir Masoud Khairkhah Zarkash 3
  • Saeed Qara Chelo 4
1 Assistant Professor, Faculty of Natural Resources, University of Tehran
2 Master's degree in desertification of Semnan University
3 Assistant Professor of Tehran Soil Conservation and Watershed Management Research Institute
4 Member of Semnan University faculty
چکیده [English]

Iranian due to the special geographical position, topography and climate, among arid regions of the world.Water is the limiting factor in the areas of human activity. Major part areas of human activity, development of renewable natural resources, agriculture, industry and urban development concentrated on quaternary deposits. Floodwater spreading in addition to preventing erosion and flood damage, caused economic prosperity of these areas. Determine the floodwater spreading appropriate place is required to full understanding of distribution location characteristics like infiltration, slope, thickness of alluvium, percolation coefficient. In this study was investigated the relationship between ivar Watershed geomorphological units and floodwater spreading the appropriate regions. Thus, the region Geomorphological map were provided using aerial photographs interpreting, satellite images and topographic maps. To geomorphological map evaluation, this map of floodwater spreading prone areas based on main criteria four, sub criteria eight and index twenty-four selection and using decision support systems was obtained in ivar compared and accordance with a talent were defined for floodwater spreading geomorphology work units.The results showed that all the land in the foothills of the units are in a class very poor and poor. Fans lands in alluvial geomorphology units with percent 20.7 and the average area of the new and old alluvial units are located with percent 34.5. As a result, new, old alluvial terraces and alluvial fans the most percent overlap are allocated for flood water spreading prone areas. More flood water spreading prone areas have been the quaternary units Qt1, Qt2, Qf1 and Qa1 the cause of it can be positioned units in the margins of areas main channel the consist this units of clay, silt, sand and gravel and putting these units areas at lower altitudes and in low slopes mention. According to easily geomorphologic maps in areas lacking information sub surface, geomorphological maps can be used as a suitable criterion for determining the floodwater spreading regions in areas information lacking.

کلیدواژه‌ها [English]

  • decision support systems
  • alluvial fans
  • GIS
  • alluvial
  • Criteria