تعیین مهمترین عامل های مؤثر بر نفوذپذیری خاک تشکیل شده از سازندهای گچساران و آغاجاری در کاربری‌های مختلف

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهشی بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کرمان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرمان، ایران

2 دانشیار گروه آبخیزداری دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایران

چکیده

فرایند نفوذپذیری از مهمترین اجزاء چرخه‌ی آب‌شناسی خاک است. در اوایل میوسن، سازند گچساران و در اواخر میوسن تا پلیوسن سازند آغاجاری یک سطح وسیعی را در غرب و جنوب غرب ایران را پوشاند و که آن را برای بررسی فاکتورهای موثر در میزان نفوذپذیری بویژه در کاربری های مختلف بسیار مستعد می کند. در این پژوهش به منظور تعیین مهمترین عوامل موثر بر میزان نفوذپذیری کاربری های مختلف نهشته های سازند های گچساران و آغاجاری، بخشی از آبخیز مرغا و کوه گچ شهرستان ایذه به ترتیب با مساحت 1609 و 1202 هکتار انتخاب گردید. به منظور تعیین رابطه‌ی بین میزان نفوذ آب باریده با کاربرد باران‌ساز با برخی ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک مانند درصد ماسه خیلی ریز ، شن، رس، لای (سیلت)، اسیدیته، قابلیت هدایت الکتریکی، رطوبت، کربنات کلسیم و ماده آلی در کاربری های مختلف سازند های گچساران و آغاجاری انجام گرفت. سپس نمونه برداری میزان نفوذ در شش نقطه و با سه بار تکرار در سازند گچساران و هفت نقطه و با سه بار تکرار در سازند آغاجاری در شدت های مختلف بارش 0/75، 1 و 1/25 میلیمتر بر دقیقه در سه کاربری مرتع، منطقه‌ی مسکونی و اراضی کشاورزی با استفاده از دستگاه باران ساز کامفورست انجام شد. به منظور بررسی عوامل موثر بر نفوذپذیری، نمونه برداری از خاک در لایه‌ی 20–0 سانتی‌متری نیز به همان تعداد برداشت نفوذ صورت گرفت. مهمترین عوامل موثر بر میزان نفوذ به کمک وایازی چند متغیره شناسایی شدند. نتایج نشان داد که میزان نفوذ در کاربری های مختلف دو سازند در شدت های مختلف، دارای اختلاف معنی داری با هم هستند. مدل های وایازی به دست آمده نشان دادند که در هر دو سازند مقادیر آهک، سیلت، ماسه خیلی ریز، شوری، اسیدیته خاک و ماده آلی بیشترین نقش مثبت را در میزان نفوذپذیری داشته اند و در مجموع در هر دو سازند مقدار آهک خاک بیشترین نقش مثبت را در میزان نفوذپذیری داشت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Determining of The Most Important Factors in Infiltration Rates of the Soils formed on Gachsaran and Aghajari formations in Various Land Uses

نویسندگان [English]

  • Hamzeh Saeediyan 1
  • Hamid Reza Moradi 2
1 Research Assistant Professor, Department of Soil Conservation and Watershed Management Research, Kerman Agricultural and Natural Resource Research Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization, Kerman, Iran
2 Associate Professor, Watershed Management Department, Natural Resources Faculty, Tarbiat Modares University, Noor, Iran
چکیده [English]

Infiltration is the most important process in soil hydrology. As the early Miocene Gachsaran Formation (GF), and the late Miocene to Pliocene Aghajari Formation (AJF) cover a substantial area in western and southwestern Iran, it is very desirable to investigate the effective factors that determine their infiltrability, particularly in different land uses. Therefore, two sub water-sheds of the Margha (AJF, 1609 ha) and the Gach Mountain (GF, 1202) in the vicinity of the City of Izeh, were selected. Infiltration rate (IR) was measured in seven plots on the AJF and in six plots on the GF, both with three replication (rangeland, farm field, residential areas). A comforts’ (?) rainfall simulator, which delivered the intensities of 0.75, 1.00 and 1.25 mm per minute was used on both formation. The 0-20 cm of soil was sampled at each plot on which the IR had been determined. Percentage of the very fine sand, sand, clay, silt, pH, EC, soil moisture, %CaCo3 and %OM were determined using common laboratory procedures.A multivariate regression was performed to identify the characteristics which affect the determined IR. It was observed that silt, very fine sand, EC, pH, %OM and %CaCo3 demonstrated the most important roles in the runoff production. However, the CaCo3 content of each formation had the highest positive role in the IR.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aghajari Formation
  • Gachsaran Formation
  • infiltration
  • land use
  • rain simulator

مراجع

Ahmadi H. 1999. Applied geomorphology, Volume 1 (Water Erosion), Second Edition, Tehran, University Press. 77 p. (In Persian).
Bai J, Xiao R, Zhang K, Gao H, Cui B, Liu X. 2013. Soil organic carbon as affected by land use in young and old reclaimed regions of a coastal estuary wetland, China. Soil Use and Management. 29(1): 57–64.
Barthes, Roose E. 2002. Aggregate stability as an indicator of soil susceptibility to runoff and erosion; Validation at several levels, Catena. 47 (2):133–149.
Baybourdi M. 1983. Principles of irrigation engineering, Vol. 1, Soil-water relationship, Tehran University. Press, 633 p. (In Persian).
Bouwer H. 2002. Artificial recharge of groundwater, Hydrogeology and Engineering. Hydrogeology Journal. 10: 121–142.
Chen SK. 1990. Experiment and numerical simulation on the infiltration from paddy field. PhD dissertation, Department of Agricultural Engineering, National Taiwan University: Taipei, Taiwan. 241p. 
Dolezal F, Kutilek M. 1972. Flow of water in swelling soils. Proc., 2nd Symp. Fundamentals of transport phenomena in porous media, IAHR-ISSS. 1: 292–305.
Dorner J, Dec D, Peng X, Horn R. 2010. Effect of land use change on the dynamic behavior of structural properties of an Andisol in southern Chile under saturated and unsaturated hydraulic conditions. Geoderma. 159 (1–2):189–197.
Dunne T, Western D, Dietrich WE. 2011. Effects of cattle trampling on vegetation, infiltration, and erosion in a tropical rangeland. Journal of Arid Environments. 75(1):58–69.
Ekwe EI. 1991. The effects of soil organic matter content, rainfall duration and aggregate size on soil detachment, Soil Technology. 4:197–207
Gerke HH, Van Genuchten M.Th. 1993 a. A dual-porosity model for simulating the preferential movement of water and solutes in structured porous media. Water Resource. 29 (2): 305–319.
Goss DW, Jones OR. 1973. Movement and accumulation of suspended sediment during basin recharge. AAPG Bulletin, 57:468–478.
Goss DW, Smith SJ, Stewart BA, Jones OR. 1973. Fate of suspended sediment during basin recharge. Water Resources Research. 9: 668–675.
Green WH, Ampt GA. 1911. Studies in soil physics: I. The flow of air and water through soils. Journal Agric. Science. 4: 1–24.
Horton RE. 1940. Approach toward a physical interpretation of infiltration capacity. Soil Sci.Soc. Am. J. 5: 339 – 417.
Horton Robert E. 1993. The role of infiltration in the hydrologic cycle. Trans. AGU, 14th Ann. Mtg). pp. 446–460.
Jarvis NJ. 1998. Modeling the impact of preferential flow on nonpoint source pollution. In H. M. Selim & L. Ma (Eds.), Physical none quilibrium in soils: modeling and application. Chelsea, MI: Ann Arbor. pp. 195–221.
Kamphorst A. 1987. A small rainfall simulator for the determination of soil erodibility, Netherlands Journal of Agricultural Science. 35: 407– 415.
Karimi R, Salehi MH, Mosleh Z. 2012. Effect of land use change of degraded rangeland on soil quality in clay soils in Fars Province. Journal of Science and Technology of Agriculture and Natural Resources, Soil and Water Science. 69: 131–140. (In Persian).
Kostiakov AN. 1932. On the dynamic of coefficient of water percolation in soil and on the necessity for studying it from a dynamic point of view for purpose of amelioration. Tran’s sixth comm. Intern. Soil. Sci. Soc. Russia. pp. 17 –21.
Kutilek M, Nielsen DR. 1994. Soil hydrology: textbook for students of soil science, agriculture, forestry, geoecology, hydrology, geomorphology and other related disciplines. Catena verlag, Cremlingen, Germany. 370 p.
Lui CW. 1998. Evaluation of alternative strategies for increasing groundwater recharge from rice paddy field: Infiltration and classification of the contribution to none irrigated – area groundwater recharge. Bureau of Hydraulic: Taiwan. 70 p.
Machiwa D, Mandan K, Mal B.C. 2006. Modeling infiltration and quantifying spatial soil variability in a watershed of kharagpur, India, Biosystems engineering. 95(4): 569 – 582.
Mohammadi MH, Refahi H. 2005. Estimation of infiltration through soil physical characteristic. Iranian Journal of Agricultural Sciences. 36(6): 1391 – 1398.
Norton D, Shainberg I, Cihacek L, Edwards JH. 1999. Erosion and soil chemical properties, Soil Water Conservation Society. pp.  39–56.
Philip JR. 1957 a. The theory of infiltration: 1. the infiltration equation and its solution. Soil Sci. 83: 345 – 357.
Pidwirny M. 2006. Infiltration and soil water storage. Fundamentals of Physical Geography, 2nd Edition. Date Viewed.
Refahi H, GH. 2003. Water erosion and its control, Tehran University Press, Fourth Edition. 671 p. (In Persian).
Rehg K.R, Packman A.I, Ren J. 2005. Effect of suspended sediment transport on streambed clogging. Hydrological Processes. 19: 413–427.
Rushton KR. 2003. Groundwater hydrology conceptual and computational models. 1st edition, Wiley & Sons Ltd. 430 p.
Siriwardene NR, Deletic TD, Fletcher TD. 2007. Clogging of storm water gravel infiltration system and filters: insight from a laboratory study. Water Research. 41(7): 1433–1440.
Tabesh M, Javaheri R. 2003. Investigation of the interaction of suspended matter concentration in water and type of soil cover on permeability of penetration basins (in artificial nutrition plans), University College of Engineering. 37(2): 1–10. (In Persian).
Zehtabian Gh. 1999. Comparison of runoff and sediment content in Marl Lehbari Formation using a rain–simulation device in the Golam Mort Sub-basin, Tehran University, Research Deputy, Applied Design. 107 p. (In Persian).

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 01 تیر 1398
  • تاریخ بازنگری: 26 مرداد 1398
  • تاریخ پذیرش: 12 شهریور 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار