امکان سنجی استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری چندشاخصه جبرانی در اولویت‌بندی سناریوهای ‏مدیریتی حوزه آبخیز چهل‌چای استان گلستان‏

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

چکیده

تصمیم­گیری برای مدیریت یکپارچه حوزه­آبخیز به دلیل وجود معیارها و شاخص­های متعدد تصمیم­گیری مسائل پیچیده­ایی هستند. برای دسترسی به یک هدف مشخص راه­حل­های مختلفی وجود دارد که هر یک ارجحیت­های مختلفی را برای مسائل مختلف همچون فیزیکی، زیست محیطی، اقتصادی- اجتماعی، سیاسی تامین می­نمایند. این الزامات طبعا موجب استفاده از روش تصمیم­گیری چند معیاره می­شود که هدف آن انتخاب یک گزینه از بین گزینه­های موجود مد نظر است. حل مسائل تصمیم­گیری چند معیاره دارای پیچیدگی است، به­ویژه آنکه اغلب معیارهای مزبور با یکدیگر تضاد داشته، افزایش مطلوبیت یکی می­تواند باعث کاهش مطلوبیت دیگری شود. بدین منظور در این تحقیق در یک مورد خاص (اولویت­بندی سناریوهای مدیریتی پیشنهادی آبخیز چهل­چای استان گلستان)، به بررسی میزان تفاوت جواب­های حاصله بر اثر تغییر در نوع تکنیک­های تصمیم­گیری چند شاخصه جبرانی و روش­های متفاوت وزن­دهی پرداخته شده است. در مطالعه حاضر شاخص­های حاصل از چهار ملاک فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی استفاده شده است. به منظور اولویت­بندی سناریوهای مدیریتی پیشنهادی از تکنیک­های TOPSIS، SAW، تخصیص­خطی و VIKOR، همراه با دو روش متفاوت وزن­دهی(کمی و کیفی) استفاده شده­ است. در نهایت برای تلفیق رتبه تکنیک­های پیشنهادی از روش­های بردا و کپ­لند استفاده شده است. با توجه به نتایج بدست آمده از اولویت­بندی سناریوها در کلیه روش­های پیشنهادی، سناریو یک (حفظ شرایط موجود) در آخرین اولویت قرار گرفته است. همچنین سناریوهایی که در ترکیب آن­ها فعالیت احداث باغ وجود دارد، در اولویت­های ابتدایی و سناریوهایی که در ترکیب آن­ها فعالیت­های اگروفارستری و جنگل­کاری وجود دارد، اولویت­های انتهایی را به خود اختصاص داده­اند. لذا با توجه به این نتایج احداث­باغ در این حوضه یک فعالیت مهم تلقی می­شود که باید توجه ویژه­ای به آن شود و فعالیت­های دیگر در اولویت­های بعدی قرار می­گیرند. همچنین می­توان گفت میزان وزن اختصاص یافته به شاخص­ها در اولویت­بندی سناریوها تاثیر به سزایی دارد، بنابراین برای محاسبه و استخراج اوزان باید اهمیت و دقت بیشتری را مد نظر قرار داد. نتایج حاصل از تلفیق رتبه تکنیک­های پیشنهادی نیز با استفاده از دو شیوه متفاوت وزن­دهی بیشترین همخوانی را با روش VIKOR دارد، بنابراین این روش می­تواند به عنوان یک تکنیک مناسب در اولویت­بندی سناریوها مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The feasibility of multi-criteria decision making in prioritizing remediation scenarios for the ‎management the Chel-chai Watershed, Golestan Province

نویسندگان [English]

  • Amir Saadoddin
  • Ehsan Alvandi
Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources
چکیده [English]

Decision-making in the Integrated Watershed Management is quite complex due to existence of various factors and indices there. To access a specific purpose, there are several solutions, each with a different priority to the different issues such as physical, ecological, socioeconomic, and political and security sectors. This requirement leads naturally to multi-criteria decision-making method, which aims to choose the best answer from among the possible solutions. The solution of decision-making problems so complex that the finding an acceptable solution is not easily possible. In particular, they often conflict with each other, so the increase of the value of one factor in priority could reduce the desirability of another one. Therefore, a special case study (the prioritizing of managerial scenarios for Chel-chai Watershed, Golestan Province) is performed to survey the differences in rate of response, due to changes in the types of compensatory multi-criteria decision-making techniques. In this study, four standards of physical, social, economic, and ecological indices, with two different weighting methods (quantitative and qualitative) are used. In order to prioritize management scenarios, some proposed techniques of TOPSIS, SAW, linear assignment, and VIKOR are utilized. Finally, in order to combine rankings, the techniques of Borda and Copeland are applied. According to the obtained results from all the methods proposed to prioritize scenarios, Scenario A (maintain status quo) is validated as the last priority in the list. However, the scenarios with having the garden is the first priority, and the scenarios with agroforestry and forestry activities are listed as end ones. According to the results, here gardening is an important activity, which needs special attention, and other activities are next priorities. Furthermore, we can say that the weights assigned to the criteria in prioritizing scenarios have a significant impact. There should be given careful consideration in calculating the importance weights. The results of the combined ranking of the proposed techniques using two different weighting methods are more compatible with the VIKOR method. Therefore, this method can serve as an appropriate technique to prioritize scenarios.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Chel-chai Watershed
  • Methods of TOPSIS
  • SAW
  • linear assignment
  • VIKOR